Bẹt chân ở trẻ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách khắc phục hiệu quả

Bẹt chân ở trẻ là tình trạng phổ biến, có thể là sinh lý tự nhiên nhưng cũng có thể do bệnh lý. Cha mẹ cần hiểu rõ sự khác biệt giữa bẹt chân mềm và cứng, nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và các cách khắc phục khoa học như tập luyện, chọn giày phù hợp và tham khảo bác sĩ khi cần.

1. Bẹt chân ở trẻ là gì?

Bẹt chân (bàn chân phẳng) là tình trạng vòm bàn chân không hình thành rõ, khiến lòng bàn chân gần như chạm hoàn toàn xuống mặt đất.

Y học phân chia thành hai dạng:

Bẹt chân mềm (flexible flatfoot):

- Phổ biến ở trẻ nhỏ, vòm bàn chân chưa phát triển hoàn chỉnh do cơ - gân - dây chằng còn yếu

- Khi bé nhón hoặc không chịu lực, vòm bàn chân có thể xuất hiện.

- Thường không gây đau, và phần lớn cải thiện theo độ tuổi.

Bẹt chân cứng (rigid flatfoot):

- Vòm chân không xuất hiện dù bé thay đổi tư thế.

- Có thể kèm theo hoặc hạn chế vận động do dị tất hoặc cấu trúc xương.

- Trường hợp này cần khám bác sĩ chỉnh hình để chuấn đoán và can thiệp kịp thời.

Cách cha mẹ quan sát tại nhà:

- Khi trẻ đứng thẳng, lòng bàn chân có thể phẳng lì, phần vòm bàn chân áp sát xuống sàn. Dù có thể thấy hõm cong khi nhấc bàn chân bé lên, nhưng vòm này sẽ biến mất khi bé đứng.

- Khi nhìn từ phía sau, dễ nhận thấy gót chân xoay cong ra ngoài, mắt có chân nghiêng vào trong, thậm trí khớp gối có khuynh hướng chụm lại. Đây đều là dấu hiệu gợi ý bàn chân bẹt.

2. Nhận biết dấu hiệu bàn chân bẹt ở trẻ

Một số phương pháp phổ biến, đơn giản và dễ thực hiện tại nhà để cha mẹ nhận biết trẻ có bị bàn chân bẹt hay không:

Phương pháp 1: Quan sát trực tiếp khi trẻ đứng

- Cho bé đứng thẳng 2 chân song song.

- Quan sát lòng bàn chân và vòm chân.

+ Nếu lòng bàn chân phẳng lì, áp sát gần như hoàn toàn xuống mặt sàn, vòm trong không nhìn thấy rõ -> dấu hiệu gợi ý bàn chân bẹt.

+ Nếu khi bé nhón gót chân hoặc ngồi xuống , vòm bàn chân xuất hiện trở lại -> khả năng là bẹt chân mềm (thường tự cải thiện).

Lưu ý: Nhìn từ phía sau có thể thấy gót chân lệch ra ngoài, mắt cá trong nghiêng vào trong, đôi khi co xu hướng chụm lại.

Phương pháp 2: Dấu chân ướt

- Chuẩn bị: 1 tờ giấy cứng hoặc nền phẳng, và một chậu nước.

- Cho bé nhúng bàn chân vào nước, sau đó bước lên giấy/nền phẳng.

- Quan sát dấu chân in ra:

+ Nếu thấy toàn bộ lòng bàn chân in rõ, không có khoảng hõm ở giữa -> trẻ có thể bị bàn chân bẹt.

+ Nếu có khoảng trống rõ ràng ở phần vòm giữa bàn chân -> bình thường.

Ưu điểm của phương pháp này: nhanh, trưc quan, cha mẹ có thể tự kiếm tra bất cứ lúc nào tại nhà.

Một số trẻ có bàn chân bẹt dạng linh hoạt, khiến phần vòm có thể được nhìn thấy khi trẻ ngồi hoặc đứng nhón chân, nhưng sẽ biến mất khi trẻ đứng thẳng.

3. Nguyên nhân gây bàn chân bẹt ở trẻ

Tình trạng này có thể bắt nguồn từ nhiểu yếu tố:

- Sinh lý phát triển: Ở trẻ dưới 6 tuổi, vòm bàn chân chưa hoàn thiện. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất và không đáng lo.

- Di truyền: Nếu cha mẹ hoặc ông bà có bàn chân phẳng, trẻ dễ mắc hơn.

- Thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa gây áp lực làm vòm chân bị sụp.

- Chấn thương: Vòm chân của trẻ có thể bị sụp đột ngột sau một chấn thương. Chấn thương có thể khiến gân chạy dọc bên trong mắt cá chân bị suy yếu hoặc rách, hoặc khiến gân gót chân Achilles bị chấn thương, hoặc gây gãy xương…

- Mắc các bệnh ảnh hưởng đến cơ, dây thần kinh hoặc khớp trong toàn bộ cơ thể: Việc trẻ mắc một trong các bệnh như bại não, nứt đốt sống… có thể ảnh hưởng đến cơ, khớp và dây thần kinh trong toàn bộ cơ thể, gây ra dị tật bàn chân bẹt.

- Nguyên nhân bệnh lý: Dị tật bẩm sinh, viêm khớp, rối loạn thần kinh - cơ. Đây thường là dạng bẹt chân cứng cần điều trị ý khoa.

4. Cách khắc phục và điều trị bàn chân bẹt ở trẻ

4.1 Tập luyện tăng cường cơ bàn chân

- Đi nhón gót (Toe walking): Tăng cường cơ bắp chân, gân Achilles.

- Đi bằng gót (Heel walking): Kéo giãn gân gót, củng cố cơ trước cẳng chân.

- Nhặt khăn/bi bằng ngón chân (Toe grasp): Tăng sức mạnh cơ ngón và vòm chân.

- Đi chân trần trên cát, cỏ: Phát triển vòm tự nhiên, tăng linh hoạt cổ chân.

4.2 Sử dụng giày dép hỗ trợ

- Giày có lót nâng vòm: Giảm áp lực, hỗ trợ dáng đi.

- Gót cứng, đế vừa phải: Giữ ổn định, linh hoạt vừa đủ.

- Tránh dép lê, giày quá mềm hoặc rộng: Không hỗ trợ vòm, dễ dáng đi sai.

4.3 Duy trì cân nặng hợp lý

- Ăn uống cân đối, tăng rau xanh, đạm, canxi và vitamin D.

- Vận động toàn thân: bơi, đạp xe, đi bộ, nhảy dây.

- Cân nặng hợp lý giúp giảm áp lực lên bàn chân, tạo điều kiện cho vòm phát triển.

Vật lý trị liệu và biện pháp hỗ trợ y khoa

Đế chỉnh hình (Orthotics)

- Hỗ trợ vòm, giảm đau, ổn định dáng đi.

- Không chữa khỏi dị tật, chỉ hỗ trợ phát triển tự nhiên.

Vật lý trị liệu và bài tập rèn luyện

- Chuyên viên hướng dẫn: kéo giãn, tăng cường cơ, bài tập với bóng/khăn.

- Cải thiện dáng đi, linh hoạt cổ chân, khả năng vận động.

- Hiệu quả cao nhất khi kết hợp orthotics và giày hỗ trợ.

Phẫu thuật bàn chân bẹt

- Chỉ khi bẹt chân cứng, đau dữ dội hoặc hạn chế vận động, các phương pháp khác không hiệu quả.

- Mục đích: chỉnh hình xương, cơ, mô, giảm đau nghiêm trọng.

- Hầu hết trẻ bị bẹt chân mềm không cần phẫu thuật.

4.5 Kết hợp toàn diện

- Tập luyện + giày dép + cân nặng hợp lý + orthotics/ vật lý trị liệu → hiệu quả tối ưu.

- Kiên trì là chìa khóa, vì vòm bàn chân phát triển theo thời gian.

5. Kết luận

Bẹt chân ở trẻ là tình trạng thường gặp, đặc biệt trong những năm đầu đời. Phần lớn trẻ bị bẹt chân mềm sẽ cải thiện theo thời gian, nhưng cha mẹ không nên chủ quan. Quan sát kỹ dáng đi, thực hiện các bài tập hỗ trợ và lựa chọn giày dép phù hợp là những cách đơn giản nhưng hiệu quả.

Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường như đau, dáng đi khó khăn hoặc nghi ngờ bẹt chân cứng, hãy đưa bé đến khám chuyên khoa để được chẩn đoán và hướng dẫn can thiệp kịp thời.