Bàn chân khoèo bẩm sinh: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Bàn chân khoèo bẩm sinh (clubfoot) là dị tật bẩm sinh phổ biến ở trẻ sơ sinh, gây biến dạng bàn chân và ảnh hưởng đến khả năng vận động. Bài viết này cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, phân biệt với các biến dạng khác và phương pháp điều trị hiệu quả.

1. Bàn chân khoèo bẩm sinh là gì?

Dấu hiệu bàn chân bị khoèo ở trẻ

Bàn chân khoèo bẩm sinh là một dị tật bẩm sinh ở trẻ sơ sinh, trong đó bàn chân bị biến dạng với các đặc điểm sau:

- Xoay vào trong (adduction): Bàn chân hướng vào trong thay vì thẳng.

- Gập xuống dưới (equinus): Mũi chân hướng xuống dưới.

- Cong lòng bàn chân (cavus): Lòng bàn chân có độ cong bất thường.

- Xoay vào trong gót chân (varus): Gót chân nghiêng vào trong.

Tình trạng này thường được phát hiện ngay sau khi sinh và có thể ảnh hưởng đến khả năng vận động của trẻ nếu không được điều trị kịp thời.

2. Nguyên nhân gây bàn chân khoèo bẩm sinh

2.1. Yếu tố di truyền

- Di truyền gia đình: Trẻ có nguy cơ cao bị bàn chân khoèo bẩm sinh nếu trong gia đình có người mắc phải dị tật này. Nếu một người anh chị em bị bàn chân khoèo, nguy cơ trẻ tiếp theo mắc phải có thể tăng lên gấp đôi

- Đột biến gen: Một số đột biến gen liên quan đến sự phát triển cơ và xương, như MYH3, TPM2, TNNT3, TNNI2 và MYH8, có thể làm tăng nguy cơ mắc bàn chân khoèo bẩm sinh

2.2. Yếu tố môi trường thai nhi

Thuốc lá làm ảnh hưởng đến thai nhi

- Khói thuốc lá và ô nhiễm không khí: Phụ nữ mang thai tiếp xúc với khói thuốc lá hoặc ô nhiễm không khí có thể làm tăng nguy cơ sinh con bị bàn chân khoèo.

- Nhiễm trùng và nhiễm virus: Thai phụ bị nhiễm khuẩn, nhiễm trùng hoặc nhiễm virus trong quá trình thai nghén có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của thai nhi, dẫn đến dị tật bàn chân khoèo.

- Thiểu dưỡng và ít nước ối: Thiểu dưỡng hoặc ít nước ối khiến các cơ tử cung hoặc dây rốn chèn ép lên bàn chân của thai nhi, gây ra biến dạng bàn chân.

2.3. Yếu tố tử cung

- Tư thế nằm không bình thường: Tư thế nằm xấu của thai nhi trong bụng mẹ có thể là nguyên nhân gây bàn chân khoèo.

- Co kéo của màng ối: Sự co kéo của màng ối có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của bàn chân thai nhi, dẫn đến dị tật bàn chân khoèo.

2.4. Bất thường cấu trúc xương và mô mềm

- Khiếm khuyết phát triển phần sụn của xương sên: Dẫn đến biến dạng gấp, khép và nghiêng vào trong của bàn chân.

- Rối loạn trong phát triển bào thai: Làm cho xương mác phát triển chậm, gây biến dạng bàn chân.

2.5. Các yếu tố khác

- Giới tính: Bàn chân khoèo bẩm sinh phổ biến hơn ở trẻ trai so với trẻ gái.

- Dị tật kết hợp: Bàn chân khoèo bẩm sinh có thể là một phần của một hội chứng di truyền, như hội chứng Down (trisomy 21), hội chứng Patau (trisomy 13), hoặc hội chứng Edwards (trisomy 18).

3. Triệu chứng và phân biệt với các tình trạng khác

Cha mẹ và bác sĩ có thể nhận biết bàn chân khoèo bẩm sinh ngay sau khi sinh qua các dấu hiệu lâm sàng và dấu hiệu hình thái học:

Triệu chứng chính

- Bàn chân ngắn và nhỏ hơn bình thường: Một hoặc cả hai chân có kích thước nhỏ hơn so với tuổi thai.

- Trục ngón chân cái thay đổi, xoay và hướng lên trên: Mũi chân không thẳng, cong lên trên hoặc xoay vào trong.

- Phần trước và giữa bàn chân co rút, gân Achilles căng, gót chân hướng lên cao: Dẫn đến bàn chân không thể duỗi thẳng hoàn toàn.

- Bắp chân teo, cẳng chân ngắn hơn bình thường (nếu chỉ một bên bị): Nguyên nhân do các cơ không phát triển bình thường.

- Bàn chân bị biến dạng, nửa sau duỗi đổ, gấp về phía trong: Dạng biến dạng cố định, khác với bàn chân vẹo tư thế ở thai nhi.

Phân biệt với các tình trạng khác:

Đặc điểm	Bàn chân khoèo bẩm sinh	Bàn chân vẹo tư thế
Nguyên nhân	Bẩm sinh, di truyền hoặc phát triển bất thường	Do tư thế thai nhi trong tử cung
Khả năng nắn chỉnh	Khó nắn chỉnh hoàn toàn	Dễ nắn chỉnh về vị trí bình thường
Biến dạng bàn chân	Rõ rệt, cố định	Nhẹ, thay đổi theo tư thế
Cần can thiệp y tế	Có, để tránh biến chứng lâu dài	Thường không cần, theo dõi định kì

 

Nguyên nhân liên quan đến triệu chứng

Các triệu chứng trên có liên quan trực tiếp đến một số nguyên nhân sau:

- Yếu tố di truyền: Khiếm khuyết cấu trúc cơ – xương từ bẩm sinh dẫn đến các biểu hiện bàn chân cong và gấp.

- Bất thường phát triển xương và mô mềm: Xương sên, xương gót và các gân quanh cổ chân không phát triển bình thường → gây co rút và cong bàn chân.

- Yếu tố môi trường trong thai kỳ: Thiểu ối, nhiễm trùng hoặc tư thế không thuận lợi trong tử cung có thể tạo áp lực lên bàn chân, làm biến dạng bàn chân trước sinh.

Lưu ý: Việc quan sát triệu chứng kết hợp với hiểu rõ nguyên nhân giúp phân biệt bàn chân khoèo bẩm sinh với các dị tật tạm thời khác, từ đó đưa ra phương pháp can thiệp phù hợp và hiệu quả nhất.

4. Phương Pháp Điều Trị Bàn Chân Khoèo Bẩm Sinh

Điều trị bàn chân khoèo bẩm sinh ưu tiên can thiệp sớm, sử dụng phương pháp bảo tồn trước, chỉ phẫu thuật khi cần thiết. Mục tiêu là chỉnh hình bàn chân, phục hồi cơ – gân – xương, duy trì chức năng vận động bình thường.

4.1. Phương pháp Ponseti (Nắn chỉnh + Bó bột tuần tự)

Cơ chế khoa học:

- Bàn chân khoèo bẩm sinh có các cơ và gân co rút, xương chưa hoàn thiện, mô mềm kém linh hoạt. Phương pháp Ponseti tác động lực nắn nhẹ, tuần tự, giúp kéo giãn gân, cơ, dần dần định hình xương và sụn, đưa bàn chân về vị trí giải phẫu bình thường.

Quy trình điều trị:

- Nắn chỉnh theo trình tự Cavus → Adduction → Varus → Equinus.

- Bó bột định kỳ 7–10 ngày mỗi lần, khoảng 5–8 tuần.

- Sau khi bàn chân đạt vị trí chuẩn, trẻ đeo nẹp Denis Browne ban đêm và ban ngày theo hướng dẫn.

Ưu điểm:

- Tỉ lệ thành công cao (90–95%).

- Ít xâm lấn, bảo tồn cấu trúc cơ – xương tự nhiên.

- Giảm nguy cơ biến dạng tái phát nếu tuân thủ nẹp.

Hạn chế:

- Cần tuân thủ lịch bó bột và đeo nẹp liên tục.

- Có thể tái phát nếu trẻ không phối hợp điều trị đầy đủ.

4.2. Phương pháp French Functional Method (Nắn chỉnh + Bài tập + Nẹp)

Cơ chế khoa học:

- Tăng cường linh hoạt cơ – gân – khớp thông qua massage, nắn và bài tập kéo giãn.

- Duy trì tư thế chuẩn bàn chân bằng nẹp chỉnh hình trong thời gian dài, giúp mô mềm thích nghi và xương phát triển đúng trục.

Ưu điểm:

- Cải thiện linh hoạt bàn chân, phù hợp với biến dạng nhẹ đến trung bình.

- Hỗ trợ phát triển cơ bắp và dáng đi bình thường.

Hạn chế:

- Thời gian điều trị dài (vài tháng đến 2 năm).

- Yêu cầu phụ huynh phối hợp chặt chẽ với chuyên gia vật lý trị liệu.

4.3. Nẹp chỉnh hình và đế lót

Chức năng khoa học: Giữ bàn chân ở tư thế giải phẫu chuẩn, giảm áp lực bất thường lên gân và xương, hạn chế biến dạng tái phát.

Ưu điểm:

- Dễ thực hiện, hỗ trợ quá trình hồi phục.

- Tăng hiệu quả sau khi dùng phương pháp Ponseti hoặc French Functional.

Hạn chế: Không thể chữa khỏi nếu sử dụng đơn lẻ.

4.4. Điều trị phẫu thuật

Chỉ định: Biến dạng cố định, nghiêm trọng, hoặc phương pháp bảo tồn thất bại.

Cơ chế khoa học:

- Cắt hoặc kéo dài gân Achilles, gân bên trong bàn chân.

- Chỉnh hình xương sên, gót để đưa bàn chân về vị trí giải phẫu chuẩn.

- Khôi phục cân bằng cơ – gân – xương, phục hồi khả năng vận động.

Ưu điểm: Giải quyết các biến dạng cứng, giúp trẻ đi lại bình thường.

Hạn chế:

- Phẫu thuật xâm lấn, nguy cơ nhiễm trùng, cứng khớp.

- Cần bác sĩ chỉnh hình nhi có kinh nghiệm.

4.5. Vật lý trị liệu và bài tập hỗ trợ

- Kéo giãn cơ và gân, tăng sức mạnh cơ bắp.

- Hướng dẫn dáng đi, cải thiện tính linh hoạt bàn chân.

Kết hợp với nẹp: Giúp duy trì kết quả chỉnh hình và giảm nguy cơ tái phát.Phương pháp điều trị bàn chân khoèo bẩm sinh phải kết hợp cơ chế khoa học (kéo giãn mô mềm, nắn chỉnh xương – gân) với can thiệp thực tế (bó bột, nẹp, phẫu thuật khi cần). Việc phát hiện sớm và lựa chọn đúng phương pháp giúp trẻ hồi phục tối ưu, đi lại bình thường và giảm biến chứng lâu dài.

Cha mẹ có thể tham khảo một số mẫu giày và lót giày hỗ trợ trong việc tập đi của trẻ tại đây

5. Tầm Quan Trọng Của Phát Hiện Sớm

- Phát hiện sớm: Trẻ sơ sinh dễ chỉnh hình do hệ cơ – xương mềm dẻo.

- Hiệu quả điều trị: Can thiệp kịp thời giúp trẻ phục hồi vận động, giảm nguy cơ phẫu thuật và biến chứng lâu dài.

- Kết luận: Bàn chân khoèo bẩm sinh là dị tật phổ biến nhưng có thể điều trị thành công nếu chẩn đoán và can thiệp sớm. Cha mẹ cần hiểu triệu chứng, phân biệt với các dị tật khác và đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín.