So sánh bàn chân khoèo bà bàn chân bẹt ở trẻ: Dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị

Bàn chân khoèo và bàn chân bẹt là hai dị tật bàn chân phổ biến ở trẻ sơ sinh. Bài viết phân tích dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa, cung cấp dẫn chứng khoa học và số liệu Việt Nam giúp cha mẹ can thiệp kịp thời.

1. Khái niệm và sự khác biệt cơ bản

Bàn chân khoèo có thể một bên hoặc cả hai bên; khi chỉ một bên bị, trẻ có thể dễ bị lệch trục xương hông và cột sống.

Hình ảnh bàn chân khoèo ở trẻ em

Bàn chân bẹt thường không gây đau ngay từ đầu, nhưng nếu không điều chỉnh sớm, có thể dẫn đến mệt mỏi, đau khớp gối, hông khi trẻ lớn hơn.

Đặc điểm	Bàn chân khoèo bẩm sinh	Bàn chân bẹt
BIến dạng	Xoay vào trong, mũi bàn chân hướng xuống, cong lòng bàn chân	Lòng bàn chân phẳng, vòm bàn chân thấp hoặc mất vòm
Nguyên nhân	Bẩm sinh, di truyền, bất thường cơ - xương - gân	Di truyền, thói quen đi giày không phù hợp, tư thế đứng đi lại
Phát hiện	Ngày sau sinh	Thường từ 1-3 tuổi, khi bé bắt đầu đi
Khả năng nắn chỉnh	Cần nắn chỉnh hoặc phẫu thuật	Thường cải thiện bằng bài tập, giày chỉnh hình
Tần suất	1-2 trẻ/1000 trẻ sinh sống ở Việt Nam	3-5% trẻ Việt Nam (nhẹ đến trung bình)

Xem chi tiết bàn chân khoèo bẩm sinh để hiểu cơ chế và phương pháp điều trị.

2. Nguyên nhân và cơ chế hình thành

2.1. Nguyên nhân

Bàn chân khoèo bẩm sinh:

- Yếu tố di truyền, đột biến gen (MYH3, TPM2, TNNT3).

- Tư thế thai nhi bất lợi, co kéo màng ối.

- Khiếm khuyết cấu trúc xương và mô mềm → biến dạng cố định.

Bàn chân bẹt:

- Di truyền hoặc phát triển vòm bàn chân chậm.

- Đi giày không phù hợp, thói quen đi chân trần không đều.

- Cơ bàn chân yếu, dây chằng lỏng → mất vòm, lòng bàn chân áp sát mặt sàn.

Hình ảnh minh họa bàn chân bẹt và bàn chân bình thường ở trẻ

Theo Bệnh viện Nhi Trung ương (2022), khoảng 3–5% trẻ em Việt Nam có bàn chân bẹt nhẹ, trong khi bàn chân khoèo bẩm sinh chiếm 1–2 trẻ/1.000 trẻ sinh sống.

2.2. Cơ chế hình thành biến dạng

Khoèo:

- Các cơ gân quanh bàn chân co rút, xương chưa hoàn thiện → mũi chân xoay vào trong, gót chân nghiêng, lòng bàn chân cong.

- Dẫn đến co rút gân Achilles, biến dạng cố định.

Bẹt:

- Dây chằng lỏng, cơ bàn chân yếu → mất vòm, phân phối trọng lượng không đều.

- Có thể phát triển bình thường nếu được tập luyện và đi giày đúng cách.

Công cụ chẩn đoán:

- Pirani Score: Đánh giá biến dạng khoèo từ 0–6.

- Dimeglio Score: Điểm 0–20, phản ánh mức độ cứng và biến dạng.

- Hình ảnh học: Siêu âm thai kỳ, X-quang, MRI (trường hợp phức tạp).

- Test lâm sàng: Heel Bisector Test, quan sát dáng đi.

3. Dấu hiệu nhận biết chi tiết

Bàn chân khoèo:

- Xoay vào trong, gập xuống dưới, lòng bàn chân cong.

- Bắp chân teo, cẳng chân ngắn hơn nếu chỉ một bên bị.

- Bàn chân cứng, khó duỗi ra hoàn toàn.

- Khi đứng hoặc đi, mũi chân hướng vào trong, gót nâng lên.

Bàn chân bẹt:

- Lòng bàn chân phẳng, mất vòm.

- Khi đứng, toàn bộ lòng bàn chân chạm sàn.

- Bé thường đi bình thường nhưng dễ mệt và đau khi đi lâu.

Theo nghiên cứu Vinmec (2023), phát hiện sớm bàn chân khoèo bằng Pirani Score và dấu hiệu gót chân, mũi chân xoay giúp 90% trẻ đạt kết quả vận động tốt sau 1 năm điều trị.

Bàn chân bẹt nếu phát hiện sớm và luyện tập đúng cách có 80–85% cải thiện mà không cần phẫu thuật.

4. Phương pháp điều trị và phòng ngừa

Bàn chân khoèo:

- Ponseti method: Nắn chỉnh + bó bột tuần tự.

- Nẹp Denis Browne duy trì tư thế chuẩn.

- Phẫu thuật cho biến dạng cố định hoặc thất bại phương pháp bảo tồn.

- Vật lý trị liệu: Kéo giãn cơ, gân, cải thiện dáng đi.

Hình ảnh bé sử dụng nẹp chân

Bàn chân bẹt:

- Bài tập tăng cường cơ bàn chân.

- Giày và đế lót chỉnh hình.

- Theo dõi phát triển vòm bàn chân, tránh đi giày quá cứng hoặc quá rộng.

Số liệu thực tế Việt Nam:

- Khoảng 70–80% trẻ bàn chân bẹt nhẹ cải thiện nhờ giày chỉnh hình và bài tập cơ bản.

- Trẻ bàn chân khoèo nếu tuân thủ nẹp và bài tập Ponseti đúng cách có tỉ lệ thành công >90%.

5. Khi nào cần can thiệp phẫu thuật

- Khoèo: Biến dạng cố định, không đáp ứng Ponseti hoặc French Functional Method.

- Bẹt: Rất hiếm, chỉ khi dị tật nặng, đau và ảnh hưởng vận động.

Cơ chế khoa học:

- Cắt hoặc kéo dài gân, chỉnh hình xương sên và gót.

- Phục hồi cân bằng cơ – gân – xương, tăng khả năng vận động.

Kết luận:

- Bàn chân khoèo và bàn chân bẹt khác nhau về nguyên nhân, dấu hiệu, khả năng nắn chỉnh.

- Phát hiện sớm, kết hợp nẹp, bài tập, theo dõi định kỳ sẽ giúp trẻ phát triển bình thường, hạn chế biến dạng và đau mạn tính.